Żywność funkcjonalna – coraz bardziej popularna?

Podziel się tym wpisem:

W ostatnich latach czy to na sklepowych pułkach, czy w sklepach internetowych, mamy do czynienia ze zwiększoną popularyzacją zdrowego stylu życia, który obejmuje m.in. zdrową żywność. Związane jest to przede wszystkim ze wzrostem świadomości zdrowotnej społeczeństwa. Co się mieści pod hasłem „zdrowa żywność”? Jest to bardzo szerokie pojęcie, które sugeruje przede wszystkim żywność wysokiej jakości i wartości żywieniowej, czy nawet określonym wpływie na zdrowie. Zgodnie z ogólnie przyjętą definicją jest to jedzenie naturalne, bez środków konserwujących i ulepszających. Taka żywność jest produkowana metodami tradycyjnymi i pochodzi z upraw ekologicznych. Oznacza to, że rośliny uprawiane są bez sztucznych nawozów, chemicznych środków ochronnych, pestycydów. W czasie produkcji nie są dodawane sztuczne środki utrwalające i przedłużające przydatność produktów (tzw. konserwanty). W zdrowej żywności nie występują również substancje, które w sposób chemiczny:

  • poprawiają cechy funkcjonalne produktów;
  • zapobiegają niekorzystnym zmianom jakościowym, w tym organoleptycznym (zmiany barwy, smaku, zapachu, konsystencji), dzięki czemu utrzymuje się stałą powtarzalną jakość produktów;
  • zwiększają atrakcyjność produktów dla konsumentów;
  • zwiększają efektywność produkcji – ograniczenie ubytków, podniesienie wydajności[i].

Współczesny konsument w coraz większym stopniu oczekuje od żywności nie tylko zaspokojenia głodu i dostarczenia niezbędnych składników odżywczych, ale również takiego jej składu, który będzie zapobiegał chorobom dieto zależnym i poprawiał samopoczucie fizyczne i psychiczne[ii]. W przypadku zdrowej żywności, która ma wywrzeć określony skutek na nasze zdrowie, posługujemy się określeniem „żywność funkcjonalna”. Chociaż mamy z nią do czynienia od 20 lat, to niestety trudno jest jasno określić czym ona jest, chociażby ze względu na to, że nie ma definicji legalnej w żadnym akcie prawnym – zarówno na poziomie unijnym, jak i krajowym. Pojęcie, którym obecnie posługują się wszyscy w klasyfikowaniu żywności jako funkcjonalnej, zostało wypracowane w 1999 r. w wyniku programu badawczego Functional Food Science in Europe (FUFOSE) realizowanego przez Komisję Europejską. Zgodnie z nim żywność może być uznana za funkcjonalną, jeśli udowodniono jej korzystny wpływ na jedną lub więcej funkcji organizmu ponad efekt odżywczy, który to wpływ polega na poprawie: stanu zdrowia, samopoczucia i/lub zmniejszaniu ryzyka chorób. Żywność ta musi przypominać postacią żywność konwencjonalną i wykazywać korzystne oddziaływanie w ilościach, które oczekuje się, że będą normalnie spożywane z dietą – przy czym nie są to tabletki ani kapsułki[iii].

Ciekawostką jest, że w 2001 r. rząd japoński, który rozpoczął badania nad żywnością funkcjonalną już w 1984 r., wprowadził system dotyczący żywności funkcjonalnej, w ramach którego przyjęto nowe jej określenie, jako żywności ze specjalnymi żywieniowymi deklaracjami (Food with Health Claims – FHC). Podzielono ją na dwie grupy:

  1. FNFC (Food with Nutrient Function Claims) – żywność, która zawiera określone składniki, do których zaliczono witaminy, sześć substancji mineralnych oraz kwas foliowy. Żywność może być przetwarzana i dystrybuowana bez specjalnej rejestracji lub zawiadamiania odpowiednich organów prawnych pod warunkiem, że spełnia wymagania ustanowionych norm;
  2. FOSHU – żywność wymagająca oficjalnego zatwierdzenia, wywierająca pozytywny efekt fizjologiczny na organizm ludzki[iv].

Brak jednoznacznej definicji żywności funkcjonalnej w rozumieniu prawnym powoduje, że wyszczególnienie poszczególnych jej kategorii budzi pewne wątpliwości wśród osób zajmujących się bezpieczeństwem żywności. W związku z tym, że powinna ona przypominać postacią zwykłą żywność i jako taka spożywana, stosuje się do niej przede wszystkim ogólne przepisy prawa żywnościowego. Funkcjonalność żywności powinna być jednak udokumentowana i poparta wynikami badań naukowych oraz zostać zweryfikowana i zatwierdzona przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA)[v].

Wprowadzenie tego typu żywności na rynek otworzyło nowe możliwości i szansę poprawy stanu zdrowia i opóźniania procesów starzenia dla szerokiego profilu konsumentów dzięki obecności substancji bioaktywnych o bardzo zróżnicowanym zakresie oddziaływań prozdrowotnych. Wzrost zainteresowania żywnością funkcjonalną wynika dodatkowo z innych bardzo ważnych powodów:

  • rosnących kosztów ochrony zdrowia równolegle ze starzeniem się społeczeństwa;
  • rosnących żądań seniorów dotyczących poprawy jakości ich życia w starszych latach i przedłużania czasu ich samodzielności;
  • ogólnospołecznych oczekiwań możliwości poprawy jakości życia[vi].

Żywność funkcjonalna może być „projektowana” dla potrzeb organizmu (designed food) i może występować w postaci tradycyjnej lub modyfikowanej. Modyfikacja polega na wzbogaceniu w różne, celowo dobierane, substancje bioaktywne bądź ich kompozycje; może też polegać na redukcji zawartości składników niepożądanych lub ich zamianie dla uzyskania poprawy dostępności i przyswajalności składników odżywczych[vii].

W zależności od kryterium, możemy podzielić ją na różne podgrupy, np. biorąc pod uwagę sposób oddziaływania żywności na organizm można ją podzielić m.in. na: zmniejszającą ryzyko zachorowania na choroby cywilizacyjne (otyłość, cukrzyca, nadciśnienie, miażdżyca, nowotwory), przeznaczoną dla osób obciążonych stresem. Z kolei biorąc pod uwagę rodzaj konsumentów, dla których jest adresowana, można ją podzielić m.in. na: żywność dla kobiet w ciąży, osób starszych, sportowców. A skupiając się na specyfice składu produktów można wyróżnić: żywność wzbogaconą, niskoenergetyczną, niskosodową, niskocholesterolową, energetyzującą[viii].

W Polsce w ostatnich latach obserwuje się pewne przyspieszenie w rozwoju produktów o cechach funkcjonalnych. Są to zazwyczaj produkty występujące we wszystkich stanach skupienia, a ich formy są praktycznie takie jak żywności tradycyjnej.

Jak wynika z doświadczenia krajów zachodnich, wdrożenie nowego, atrakcyjnego żywieniowo produktu w pełnym cyklu (tj. zaprojektowanie składu, opracowanie technologii, opracowanie etykiet i oświadczeń zdrowotnych) nie gwarantuje sukcesu marketingowego. Jako przyczynę braku natychmiastowego zainteresowania należy uznać z jednej strony brak dostatecznego przygotowania żywieniowego konsumentów, z drugiej zaś brak dostępnej informacji o takich nowościach i ich jakości. Prawdopodobną przyczyną jest też duża innowacyjność tego typu żywności oraz brak regulacji prawnych dotyczących znakowania[ix].

Oznacza to więc, że bezpośredni udział konsumentów w fazie tworzenia takich produktów praktycznie nie istnieje, stąd trudno wnioskować o ich preferencjach przy zakupie. Poza tym istotne jest zaakceptowanie produktu przez konsumentów pod względem smaku, wartości odżywczych, sposobu przygotowania i przechowywania[x].

Z różnych badań marketingowych wynika, że głównymi czynnikami akceptacji nowych produktów są: smak, jakość, cena, wygoda w użyciu i zaufanie do oświadczeń żywieniowych, które odgrywają tutaj bardzo ważną rolę marketingową, gdyż potwierdzają wiarygodność produktu i informacji zamieszczonych na jego opakowaniu[xi]. Jak widać, rosnąca popularność tego typu żywności nie oznacza, że idzie to w parze z odpowiednim ukształtowaniem regulacji prawnych i określenia konkretnych wymogów, jakie powinny spełniać. Pozostaje nam tylko kierować się zapotrzebowaniem konsumentów przestrzegając ogólnych przepisów


[i] Strona internetowa Pracownia Dobrych Zmian http://zdrowe-zmiany.pl/czym-zdrowa-zywnosc/ (dostęp: 19.11.2022).

[ii] J. Grochowicz, A. Fabisiak, Żywność funkcjonalna – aspekty prawne i znaczenie wybranych składników bioaktywnych, „Zeszyty Naukowe Uczelni Vistula” 2018, online: http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-99d43141-c37b-46e5-9436-7ccdf455f9d4/c/143_PDFsam_Vistula-Zeszyty-naukowe-60_2018-male__1_.pdf (dostęp: 19.11.2022 r.).

[iii] A.T. Diplock, Scientific Concepts of Functional Foods in Europe – Consensus Document, “British Journal of Nutrition” 1999, 81(1):1-27.

[iv] J. Grochowicz, A. Fabisiak, Żywność funkcjonalna – aspekty prawne i znaczenie wybranych składników bioaktywnych, „Zeszyty Naukowe Uczelni Vistula” 2018, online: http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-99d43141-c37b-46e5-9436-7ccdf455f9d4/c/143_PDFsam_Vistula-Zeszyty-naukowe-60_2018-male__1_.pdf (dostęp: 19.11.2022 r.).

[v] Oficjalna strona internetowa Polskiej Federacji Producentów Żywności Związek Pracodawców https://www.pfpz.pl/nowosci/?id_news=2895&lang_id=1# (dostęp: 19.11.2022 r.).

[vi] J. Grochowicz, A. Fabisiak, Żywność funkcjonalna – aspekty prawne i znaczenie wybranych składników bioaktywnych, „Zeszyty Naukowe Uczelni Vistula” 2018, online: http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-99d43141-c37b-46e5-9436-7ccdf455f9d4/c/143_PDFsam_Vistula-Zeszyty-naukowe-60_2018-male__1_.pdf (dostęp: 19.11.2022 r.).

[vii] Kozłowska-Strawska J., Badora A., Chwil S., Żywność funkcjonalna i tradycyjna – właściwości i wpływ na postawy konsumentów, „Problemy Higieny i Epidemiologii” 2017 nr 98(3).

[viii] J. Grochowicz, A. Fabisiak, Żywność funkcjonalna – aspekty prawne i znaczenie wybranych składników bioaktywnych, „Zeszyty Naukowe Uczelni Vistula” 2018, online: http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-99d43141-c37b-46e5-9436-7ccdf455f9d4/c/143_PDFsam_Vistula-Zeszyty-naukowe-60_2018-male__1_.pdf (dostęp: 19.11.2022 r.).

[ix] Ibidem.

[x] Siro I., Kapolna E., Kapolna B., Lugasi A., Functional food. Product development, marketing and consumer acceptance. A review, „Appetite” 2008 Vol. 51, Iss. 3.

[xi] Ibidem.