Jakiś czas temu głośno było na temat planowanych zmian w jednym z najważniejszych aktów prawnych pod kątem bezpieczeństwa żywności, a mianowicie chodzi o rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności. Cała inicjatywna zmian jest częścią unijnej strategii „od pola do stołu”, której celem jest zapewnienie lepszych informacji na etykietach, aby pomóc konsumentom w dokonywaniu zdrowszych i bardziej zrównoważonych wyborów żywieniowych oraz w rozwiązaniu problemu marnotrawienia żywności[i]. Komisja zobowiązała się do zmniejszenia o połowę ilości odpadów żywnościowych na mieszkańca na poziomie detalicznym i konsumenckim do 2030 r. Jednym ze środków do osiągnięcia tego celu jest wprowadzenie zmian w aktach prawnych dotyczących żywności. W tym celu zaproponowano:
- wprowadzenie znormalizowanego obowiązkowego etykietowania dotyczącego wartości odżywczej na przodzie opakowania;
- poszerzenie zakresu obowiązkowych informacji o pochodzenie w odniesieniu do niektórych produktów;
- dokonanie przeglądu przepisów dotyczących oznaczeń dat (terminu przydatności do spożycia „należy spożyć do” i daty minimalnej trwałości „najlepiej spożyć przed”)[ii].
W przypadku oznaczeń dat chodzi o zapobieganie niepotrzebnemu wyrzucaniu przez konsumentów żywności po upływie terminu przydatności do spożycia poprzez rozwiązanie problemu nieporozumień i niewłaściwego stosowania tych oznaczeń[iii]. Musimy pamiętać, że podawanie informacji na temat żywności ma służyć przede wszystkim wysokiemu poziomowi ochrony zdrowia i interesów samych konsumentów przez zapewnienie podstaw do dokonywania świadomych wyborów oraz bezpiecznego stosowania żywności[iv]. Pomimo założeń o świadomym i wyedukowanym konsumencie dochodzi do sytuacji, w których, ze względu na brak edukacji w tej kwestii przez organy i producentów, żywność jest nadmiernie wyrzucana. Informacja o trwałości środka spożywczego jest jedną z obowiązkowych, które muszą być podane na etykiecie i jednocześnie nie mogą wprowadzać w błąd.
Czy więc aktualne sformułowania wprowadzają konsumenta w błąd? Można na to spojrzeć dwojako – jedna kwestia, to brak edukacji, o którym wspomnieliśmy, a druga, to niejasność wynikająca z obowiązujących przepisów. Szczęście w nieszczęściu, że kwestie te zostały dostrzeżone na szczeblu unijnym. Warto jednak rozróżnić dwa dotychczas stosowanie oznaczenia dat na środkach spożywczych:
- data minimalnej trwałości („najlepiej spożyć przed” lub „najlepiej spożyć przed końcem”) oznacza datę, do której dany środek spożywczy zachowuje swoje szczególne właściwości pod warunkiem jego właściwego przechowywania. W razie potrzeby można dodać również opis warunków przechowywania, które muszą być przestrzegane, aby produkt mógł być przechowywany przez określony okres[v];
- termin przydatności do spożycia („najlepiej spożyć do”) dotyczy środków spożywczych, które z mikrobiologicznego punktu widzenia szybko się psują i z tego względu już po krótkim czasie mogą stanowić bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia ludzkiego. Po upłynięciu tego terminu środek spożywczy uznawany jest za niebezpieczny[vi]. Dodatkowym wymogiem jest fakt, iż po zastosowaniu tego oznaczenia musi zostać umieszczony opis warunków przechowywania, które muszą być przestrzegane[vii].
W omówieniu do projektu zostało zaproponowanych kilka nowych rozwiązań, które Komisja Europejska rozważała:
- zmiana zasad stosowania daty minimalnej trwałości – rozszerzenie katalogu środków spożywczych, dla których data minimalnej trwałości nie jest wymagana, w szczególności w przypadku niepsującej się żywności o długim okresie przydatności do spożycia, np. makaron, ryż, kawa, herbata;
- zmiana przepisów i zniesienie terminu przydatności do spożycia – zachowanie tylko jednej daty trwałości, która byłaby datą związaną z „bezpieczeństwem żywności/zdrowiem”;
- poprawa sposobu wyrażania i prezentacji oznaczania daty – np. pod względem terminologii, formatu, prezentacji wizualnej, co miałoby na celu lepsze rozróżnienie koncepcji bezpieczeństwa/zdrowia i jakości żywności. Zmiany te miałyby być dostosowane do języków i zrozumienia konsumentów w każdym państwie członkowskim ci mogłyby obejmować alternatywne lub dodatkowe sformułowania[viii].
Po długim czasie oczekiwania, Komisja Europejska przedstawiła swoje propozycje zmian, które miałyby zostać wprowadzone w Załączniku X do rozporządzenia nr 1169/2011, czyli dotyczyć omawianego oznaczenia daty. Otóż Komisja skłoniła się ku trzeciemu rozwiązaniu, czyli poprawie sposobu wyrażania i prezentacji oznaczenia daty. Konkretnie, zmiana miałaby dotyczyć daty minimalnej trwałości:
- data zawierająca oznaczenie dnia – „najlepiej spożyć przed…”;
- inne przypadki – „najlepiej spożyć przed końcem…”,
a po nich dodatkowe określenie – „często dobre dłużej”. To oznaczałoby, że datę minimalnej trwałości podawałoby się w następujący sposób: „Najlepiej spożyć przed… Często dobre dłużej.”.
Aby uspokoić przedsiębiorców, dajemy znać, że po pierwsze – stosowanie nowych wymogów miałoby nastąpić po upływie 3 lat od dnia wejścia w życie projektu, a po drugie – środki spożywcze, które nie spełniają nowych wymogów i zostały wprowadzone do obrotu przed wejściem w życie nowych przepisów, będą mogły pozostać w obrocie do momentu wyczerpania zapasów. Widoczny jest w tych postanowieniach duży ukłon właśnie w stronę przedsiębiorców oraz realizacja kwestii niemarnowania żywności.
Jaki wpływ na gospodarkę i społeczność będą miały planowane zmiany? Komisja Europejska wskazuje, że jasne informacje na temat oznaczania daty mogłyby pomóc konsumentom zaoszczędzić pieniądze. Mogłoby to również zmniejszyć indywidualne i publiczne koszty związane z gospodarowaniem odpadami spożywczymi. Wyraźniejsze oznaczanie dat ułatwiłoby zrozumienie i stosowanie dat w decyzjach o wyrzuceniu żywności i przyczyni się do uniknięcia niepotrzebnego marnotrawienia żywności. Z kolei zapobieganie marnotrawieniu żywności przyczynia się do bardziej zrównoważonego wzorca konsumpcji i pozytywnie wpłynęłoby na zdolność do walki z bezpieczeństwem żywności[ix].
Bardzo wyraźnie da się odczuć, że Unia Europejska podąża coraz bardziej w stronę ekologicznych rozwiązań, czy to w kwestii żywności, czy rozwoju przedsiębiorstw i innowacyjności. Wprowadzenie tak kompleksowych zmian jest bardzo istotne, ale musimy pamiętać, że nie zadzieje się to na przestrzeni najbliższego roku. To są działania długofalowe, które ostatecznie mają doprowadzić do permanentnej transformacji – zarówno wśród przedsiębiorców, jak i konsumentów.
Autorzy:
Marta Rodzeń
[i]KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Strategia „od pola do stołu” na rzecz sprawiedliwego, zdrowego i przyjaznego dla środowiska systemu żywnościowego. Bruksela, dnia 20.5.2020. COM (2020) 381 final.
[ii] https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say/initiatives/12749-Etykietowanie-zywnosci-przeglad-przepisow-dotyczacych-informacji-przekazywanych-konsumentom. pl
[iii] Inception Impact Assessment – Proposal for a revision of Regulation (EU) No 1169/2011 on the provision of food information to consumers, Ref. Ares(2020)7905364 – 23/12/2020.
[iv] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2006 i (WE) nr 1925/2006 oraz uchylenia dyrektywy Komisji 87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/10/WE, dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, dyrektyw Komisji 2002/67/WE i 2008/5/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 608/2004 (Dz. U. UE. L. z 2011 r. Nr 304, str. 18 z późn. zm.), art. 3 ust. 1 1169/2011
[v] Ibidem, Załącznik X ust. 1 lit. b).
[vi] Ibidem, art. 24 ust. 1 1169/2011.
[vii] Ibidem, Załącznik X ust. 2 lit. b).
[viii] Inception Impact Assessment – Proposal for a revision of Regulation (EU) No 1169/2011 on the provision of food information to consumers, Ref. Ares(2020)7905364 – 23/12/2020.
[ix] Ibidem.
