Zgodnie z ustawą o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych, każdy przedsiębiorca, który produkuje, składuje, konfekcjonuje lub prowadzi obrót artykułami rolno-spożywczymi zobowiązany jest zgłosić tego rodzaju działalność gospodarczą (oraz zaprzestanie takiej działalności) do wojewódzkiego inspektora jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych. Każdy zgłoszony przedsiębiorca podlega kontroli Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno Spożywczych. 19 września 2022 r., zakończono prace nad nowelizacją ustawy, wprowadzającą m.in. nowe sposoby przeprowadzania kontroli IJHARS.
Jakość handlowa
Jakość handlowa to cechy artykułu rolno-spożywczego dotyczące jego właściwości organoleptycznych, fizykochemicznych i mikrobiologicznych w zakresie technologii produkcji, wielkości lub masy oraz wymagania wynikające ze sposobu produkcji, opakowania, prezentacji i oznakowania. Cechy produktu dotyczące jakości handlowej nie są związane z wymaganiami sanitarnymi, weterynaryjnymi lub fitosanitarnymi
W krajowych przepisach określone zostały wymagania w zakresie jakości handlowej m.in.: wyrobów czekoladowych i kakaowych, miodu, fermentowanych napojów winiarskich, wybranych przetworów owocowych, ziemniaków, niektórych przetworów mlecznych (m.in. mleka zagęszczonego, mleka w proszku, kazeiny).
Ponadto, producenci zobowiązani są do przestrzegania przepisów wspólnotowych, odnoszących się do jakości handlowej m.in. następujących artykułów: świeżych owoców i warzyw, wina, napojów spirytusowych, oliwy z oliwek, jaj, mięsa drobiowego, tusz wieprzowych i wołowych, przetworów rybnych oraz mlecznych.
Kontrola jakości handlowej
Inspekcja może zawiadomić przedsiębiorcę (zazwyczaj podczas rutynowych kontroli). Zawiadomienie o zamiarze wszczęcia kontroli odbywa się zazwyczaj listownie. Po odebraniu zawiadomienia kontrola może rozpocząć się nie wcześniej niż po upływie 7 dni i nie później niż przed upływem 30 dni od dnia doręczenia zawiadomienia. W wyjątkowych sytuacjach, o których przedsiębiorca musi zostać powiadomiony, w których kontrola przyjdzie wcześniej niż po 7 dniach.
Przebieg kontroli
Przedsiębiorca jest obowiązany do pisemnego wskazania osoby upoważnionej do reprezentowania go w trakcie kontroli, w szczególności w czasie jego nieobecności. Powinien on prowadzić i przechowywać w siedzibie firmy książkę kontroli. Obowiązkiem producenta żywności jest umożliwienie pracownikowi inspekcji dokonania czynności kontrolnych, a w szczególności badania akt, dokumentów, ewidencji i informacji w zakresie objętym kontrolą, dokonywania oględzin obiektów, pomieszczeń, środków transportu, artykułów rolno-spożywczych oraz nieodpłatnego pobierania próbek produktów do badań laboratoryjnych. Przedsiębiorca jest ponadto obowiązany do udzielania pisemnych i ustnych wyjaśnień w sprawach objętych zakresem kontroli.
Kontrola jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych oraz warunków składowania i transportu tych artykułów ma na celu sprawdzenie, czy:
1) artykuły rolno-spożywcze spełniają wymagania w zakresie jakości handlowej określone w przepisach o jakości handlowej oraz dodatkowe wymagania dotyczące tych artykułów, jeżeli ich spełnienie zostało zadeklarowane przez producenta;
2) artykuły rolno-spożywcze są składowane lub transportowane w sposób zapewniający zachowanie ich właściwej jakości handlowej;
3) ilość i jakość składowanego artykułu rolno-spożywczego są zgodne z ustalonymi warunkami składowania.
Nie wszystkie produkty mają opisane w odrębnych przepisach wymogi co do jakości handlowej. Produkty żywnościowe, dla których wymagania jakościowe są szczegółowo opisane to: przetwory mleczne, wyroby czekoladowe i kakaowe, miód, świeże owoce i warzywa, soki i nektary owocowe, dżemy i galaretki, ekstrakty kawy i cykorii, Oliwa z oliwek, napoje spirytusowe i wyroby winiarskie.
Produkty żywnościowe, dla których brak na razie obligatoryjnych przepisów (podlegają zatem przepisom ogólnym), to: wędliny, pieczywo, makarony, napoje bezalkoholowe, przetwory zbożowe, wyroby garmażeryjne, przyprawy.
Kontrola obejmuje co najmniej jedną z następujących czynności:
1) sprawdzenie dokumentów umożliwiających identyfikację artykułu rolno–spożywczego, atestów jakościowych, wyników badań laboratoryjnych oraz innych dokumentów świadczących o jego jakości handlowej;
2) sprawdzenie opakowania, oznakowania, prezentacji artykułu rolno–spożywczego oraz warunków jego przechowywania i transportu;
3) oględziny artykułu rolno-spożywczego;
4) pobranie próbek i wykonanie badań laboratoryjnych;
5) ustalenie klasy jakości artykułu rolno-spożywczego;
6) sprawdzanie sposobu produkcji artykułu rolno-spożywczego lub prawidłowości przebiegu procesu technologicznego.
Należy pamiętać, że to producent jest odpowiedzialny za przestrzeganie aktualnych przepisów prawa, wprowadzanie do obrotu wyrobów spełniających wymagania jakościowe, a także dostarczanie odbiorcom prawdziwych informacji o środkach spożywczych.
Nowe definicje i kontrola na odległość
Ustawa o zmianie ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych oraz niektórych innych ustaw, wprowadza nowe definicje – sprzedaży na odległość i zakupu kontrolnego:
sprzedaż na odległość – wprowadzanie do obrotu artykułów rolno-spożywczych w ramach zorganizowanego systemu zawierania umów na odległość, bez jednoczesnej fizycznej obecności stron, z wyłącznym wykorzystaniem co najmniej jednego środka porozumiewania się na odległość;
zakup kontrolny – nabycie anonimowo przez pracownika Inspekcji
Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych artykułu rolno-spożywczego w celu kontroli w zakresie jakości handlowej tego artykułu.
Powyższe definicje mają związek z wprowadzonym ustawą zmieniającą nowym sposobem przeprowadzania kontroli jakości – kontroli sprzedaży na odległość.
Kontrolę sprzedaży na odległość rozpoczyna dokonanie przez pracownika Inspekcji anonimowanego zakupu kontrolnego. Próbka pobrana przez zakup kontrolny przy sprzedaży na odległość jest niezwłocznie poddawana oględzinom oraz sprawdzeniu opakowania i oznakowania; może być poddana badaniom laboratoryjnym. Z oględzin próbki wraz ze sprawdzeniem opakowania i oznaczeń, sporządza się protokół.
Upoważnienie do przeprowadzenia kontroli sprzedaży na odległość oraz legitymacja służbowa są okazywane kontrolowanemu w terminie 7 dni od dnia dokonania oględzin. W przypadku gdy próbka pobrana przez zakup kontrolny przy sprzedaży na odległość została poddana badaniom laboratoryjnym, upoważnienie do przeprowadzenia kontroli sprzedaży na odległość oraz legitymacja służbowa są okazywane kontrolowanemu w terminie 7 dni od dnia otrzymania przez organ wyników badań laboratoryjnych. Równocześnie z okazaniem kontrolowanemu upoważnienia do przeprowadzenia kontroli sprzedaży na odległość oraz legitymacji służbowej są mu doręczane protokół lub sprawozdanie z badań. Należy pamiętać, że okresu po dokonaniu zakupu kontrolnego przy sprzedaży na odległość a przed okazaniem kontrolowanemu upoważnienia do przeprowadzenia kontroli sprzedaży na odległość oraz legitymacji służbowej nie wlicza się do czasu trwania kontroli.
Jak zostało wspomniane na wstępie, zakup kontrolny przy sprzedaży na odległość jest dokonywany przez zamówienie składane przez pracownika Inspekcji za pośrednictwem środka porozumiewania się na odległość, czyli przez Internet lub telefonicznie. W celu zapewnienia anonimowości pracownik Inspekcji jest uprawniony do posługiwania się innym niż rzeczywiste imieniem i nazwiskiem – Wojewódzki inspektor prowadzi bazę imion i nazwisk, spośród których losowo jest wybierane imię i nazwisko, pod którymi pracownik inspekcji dokona zakupu.
Przebieg zakupu kontrolnego przy sprzedaży na odległość będzie utrwalany za pośrednictwem urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk, w zależności od formy dokonania sprzedaży na odległość – obraz lub dźwięk mają zostać zarejestrowane w sposób, który umożliwi identyfikację danych kontrolowanego oraz pobieranej próbki.
W celu identyfikacji kontrolowanego są gromadzone będą następujące dane:
1) nazwa lub firma albo imię i nazwisko;
2) adres prowadzenia działalności i adres siedziby;
3) adres strony internetowej i adres poczty elektronicznej – w przypadku, gdy zakup kontrolny przy sprzedaży na odległość jest dokonywany za pośrednictwem tej strony;
4) numer telefonu lub faksu – w przypadku, gdy zakup kontrolny przy sprzedaży na odległość jest dokonywany za pośrednictwem tych urządzeń.
Nowe przepisy ustawy pozwalają także na zwrócenie się Organowi Inspekcji o pomoc do Policji lub straży gminnej (miejskiej), jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że w toku kontroli natrafi na opór, który utrudni lub uniemożliwi przeprowadzenie kontroli. Właściwy miejscowo komendant Policji lub straży gminnej (miejskiej) zapewnia pomoc przy przeprowadzeniu kontroli.
