Wyżywienie stale rosnącej światowej populacji jest globalnym wyzwaniem. Uważa się, że ograniczenie marnotrawienia żywności jest jednym ze środków sprostania temu zadaniu. Oszacowano także, że zmniejszenie o połowę marnotrawienia żywności może zaspokoić zapotrzebowanie na żywność całej populacji. Jednocześnie marnowanie żywności, a tym samym nieefektywne wykorzystywanie zasobów, jeszcze bardziej potęguje problemy środowiskowe, takich jak zmiany użytkowania gruntów, emisje gazów cieplarnianych, utrata różnorodności biologicznej. Unia Europejska usiłuje ograniczyć problem marnowania żywności wprowadzając szereg programów i dyspozycji.
Niezrównoważona produkcja i konsumpcja żywności stanowi jedno z największych zagrożeń środowiskowych dla naszej planety. Szacuje się, że co roku w UE marnuje 88 milionów ton żywności, co odpowiada 20% całkowitej produkcji żywności lub 173 kilogramom na osobę. Ponadto ponad połowa wszystkich odpadów żywnościowych w UE (47 mln ton) powstaje w gospodarstwach domowych, przy czym 70% odpadów żywnościowych pochodzi z gospodarstw domowych, usług gastronomicznych i handlu detalicznego. Marnotrawienie żywności wiąże się również ze znacznymi kosztami ekonomicznymi, które szacuje się na około 143 mld EUR w UE.
Odpady żywnościowe przyczyniają się do zmiany klimatu i stanowią marnotrawstwo ograniczonych zasobów, takich jak ziemia, energia i woda. Szacuje się, że około 8% wszystkich globalnych emisji gazów cieplarnianych powodowanych przez ludzi jest związanych z marnotrawieniem żywności. Ponadto marnotrawienie żywności w Europie odpowiada za 15 do 16% łącznego wpływu na emisje w całym łańcuchu dostaw żywności w Europie. Biorąc pod uwagę, że unijne ramy klimatyczno-energetyczne do roku 2030 zobowiązują się do co najmniej 40% redukcji emisji gazów cieplarnianych (w porównaniu z poziomami z 1990 r.), ograniczenie i zapobieganie marnotrawieniu żywności stanowi znaczący i niezbędny krok, aby UE mogła osiągnąć ten cel.
Marnowanie żywności uwydatnia także nierówność naszego systemu żywnościowego. Podczas gdy w UE rocznie marnuje się 88 mln ton żywności, w 2017 r. 112 mln osób w UE żyło w gospodarstwach domowych zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym (22% populacji), przy czym 5,8 mln osób (7,4% populacji) żyje w warunkach poważnej defraudacji materialnej, co oznacza, że mają ograniczony dostęp do odpowiedniej żywności i zdrowej diety.
Cel Zrównoważonego Rozwoju 12.3
Na Zgromadzeniu Ogólnym Organizacji Narodów Zjednoczonych w 2015 r., przyjęto Cele Zrównoważonego Rozwoju (Sustainable Development Goals – SDGs), zgodnie z którymi UE i pozostałe kraje członkowskie zobowiązały się do zmniejszenia aż o połowę globalnego marnotrawienia żywności (SDG nr 12.3).
W ramach tego zobowiązania Komisja Europejska prowadzi wielostronną platformę (Platforma UE ds. Strat i Marnowania Żywności), obejmującą zarówno kraje UE, jak i podmioty w łańcuchu żywnościowym, aby pomóc określić środki potrzebne do osiągnięcia tego celu.
Aby zmierzyć globalny postęp w kierunku zmniejszenia o połowę marnowania żywności i zmniejszenia jej strat, zaproponowano dwa wskaźniki: wskaźnik marnotrawienia żywności i wskaźnik utraty żywności. Indeks odpadów żywnościowych jest obecnie opracowywany w UN Environment, z pilotażowymi pomiarami w Meksyku i Kenii rozpoczętymi w 2019 r. Indeks mierzy tony zmarnowanej żywności na mieszkańca, biorąc pod uwagę mieszany strumień produktów od przetwarzania po konsumpcję. Wskaźnik utraty żywności został już stworzony przez Organizację Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (Food and Agriculture Organization of the United Nations, FAO), badający straty żywności w ramach działań zaopatrzeniowych, takich jak produkcja, przeładunek i przechowywanie.
Pakiet dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym
Pakiet dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym (The Circular Economy Package, CEP) składa się z czterech dyrektyw, które weszły w życie w lipcu 2018 r. Zgodnie ze zmienioną w pakiecie dyrektywą w sprawie składowania odpadów, ilość odpadów komunalnych kierowanych na składowiska musi zostać zmniejszona do 10 % do 2035 r. Dodatkowo państwa członkowskie będą musiały zapewnić recykling co najmniej 55 % swoich odpadów komunalnych do 2025 r., 60 % do 2030 r. i 65 % do 2035 r.
W CEP „odpady żywnościowe” zostały zdefiniowane zgodnie z definicją „żywności” zawartą art. 2 ogólnego prawa żywnościowego UE (rozporządzenie 178/2002), przy czym „żywność” (lub „środek spożywczy”) oznacza każdą substancję lub produkt, niezależnie od tego, czy są przetworzone, częściowo przetworzone lub nieprzetworzone, przeznaczone do spożycia przez ludzi lub których można racjonalnie oczekiwać, że zostaną spożyte przez ludzi. Całość produktu spożywczego jest klasyfikowana jako żywność, łącznie z tymi częściami, które nie są przeznaczone do spożycia. Co ważne, definicja żywności wyklucza produkty przed zbiorami. Jednak dokładnie, kiedy zaczyna się „zbiór” nie jest zdefiniowane. Definicję „odpadu” podano w art. 3 dyrektywy ramowej w sprawie odpadów 2008/98/WE, przy czym „odpady” oznaczają każdą substancję lub przedmiot, które posiadacz usuwa lub zamierza się pozbyć”.
Zgodnie z SDG 12.3 państwa członkowskie mają ograniczyć marnotrawienie żywności o 30% do 2025 r. i 50% do 2030 r. W tym celu, zmieniona dyrektywa ramowa w sprawie odpadów, wymaga od państw członkowskich włączenia zapobiegania marnotrawieniu żywności do swoich krajowe programy zapobiegania powstawaniu odpadów. Powinny one obejmować kampanie konsumenckie (ze szczególnym uwzględnieniem etykiet dat) oraz zachęty do zbierania i bezpiecznej redystrybucji niesprzedanych produktów na wszystkich etapach łańcucha dostaw żywności. Państwa członkowskie zostały również zobowiązane do corocznego rejestrowania i zgłaszania Komisji poziomów marnotrawienia żywności zgodnie z decyzją delegowaną Komisji (UE) 2019/1597.
W istocie pakcie ustanowiono wspólną metodologię pomiaru marnotrawienia żywności, aby wspierać państwa członkowskie w ilościowym określaniu marnotrawienia żywności na każdym etapie łańcucha dostaw. Oparta na wspólnej definicji marnotrawienia żywności metodologia ma zapewnić spójne monitorowanie poziomów marnotrawienia żywności w całej UE. Komisja Europejska podjęła także współpracę z Komitetem ds. Dostosowania Technicznego w celu sfinalizowania Aktu Wykonawczego (UE) 2019/2000, który ustanowił format zgłaszania Komisji danych dotyczących marnotrawienia żywności.
Dalsze kierunki
Złożony charakter problemu marnotrawienia żywności wymaga jednak podjęcia działań politycznych wykraczających poza zakres CEP. Istnieje wiele obszarów, w których zmiany mogłyby doprowadzić do ograniczenia marnotrawienia żywności.
Zdecydowanych zmian wymaga unijna polityka bezpieczeństwa żywności i zdrowia konsumentów. Unijne przepisy dotyczące higieny i bezpieczeństwa żywności (takie jak rozporządzenie (WE) nr 882/2004, które określa wytyczne dotyczące zgodności z prawem paszowym i żywnościowym) pozostają zbyt rygorystyczne, uniemożliwiając tym, ze względów prawnych lub technicznych, odzysk lub waloryzację zmarnowanej żywności – istnieje wiele przeszkód w wykorzystywaniu niektórych rodzajów przetworzonej nadwyżki żywności jako paszy dla świń lub innej paszy dla zwierząt w UE; chociaż takie szlaki waloryzacji są obecnie wykorzystywane w innych krajach, z których UE importuje mięso, ryby hodowlane oraz inne produkty zwierzęce.
Zmiany w polityce opodatkowania odpadów mogą również przyczynić się do ograniczenia marnotrawienia żywności w UE. Chociaż hierarchia odpadów spożywczych jest wymieniana w całej polityce UE, istnieje niewiele zachęt podatkowych, mających skłonić do dobrych praktyk gospodarowania odpadami. Podatki od składowisk są wykorzystywane do różnych celów w całej UE, ale mogą mieć potencjał do dalszej redukcji marnotrawienia żywności poprzez zwiększenie kosztów unieszkodliwiania, z uwzględnieniem efektów zewnętrznych.
Wreszcie naprawy wymaga Europejska Wspólna Polityka i jej wadliwe regulacje dotyczące przyłowów (odrzucanie niechcianych połowów ze względu na limity kwotowe, brak rynków i wymogi dotyczące minimalnej wielkości). UE dążyła do rozwiązania tego problemu poprzez stopniowe wdrażanie obowiązku wyładunku, formalnie zakończonego na początku 2019 r. Zgodnie z unijnym obowiązkiem wyładunku, ogólna zasada jest taka, że żaden komercyjny statek rybacki nie może zwrócić do morze raz złowionego połowu; istnieje jednak wiele wyjątków. Ponadto istnieją również poważne obawy, że trudności w monitorowaniu odrzuconych połowów mogą skutkować problemami z przestrzeganiem przepisów.
Źródło: Fundacja R&D HUB
